De oorsprong van de oliebol – Waar komt de nieuwjaar traditie eigenlijk vandaan?

Oliekoeck
De geschiedenis van de oliebol gaat behoorlijk terug in de tijd.
Op een schilderij uit 1652 is de eerste oliebol al te zien en het
eerste recept vinden we terug in het kookboek De Verstandige Kok uit 1667.
Overigens was de eerste oliebol geen bol, maar een platte koek.
Het deeg werd in een klein bodempje vet gebakken, waardoor ze hun platte vorm kregen.
Wat opvalt is dat deze oliekoecken veel meer kruiden en rozijnen bevatten dan de oliebol van vandaag de dag. Er gaan bijna net zoveel rozijnen als bloem in het recept. Verder zit er kaneel, gemberpoeder, kruidnagel en zelfs amandelen in.

Nieuwjaarstraditie
Oliekoeken werden vooral in de winter gegeten, omdat ze gemaakt werden van houdbare ingrediënten zoals meel, gedroogde vruchten, gist en olie. Bovendien bevatten ze veel calorieën en vulden ze goed, wat prettig was in tijden van schaarste en winterkou. In de late middeleeuwen ontstond de traditie onder arme mensen om na de jaarwisseling langs de deuren te gaan, om mensen een gelukkig nieuwjaar te wensen. In ruil voor de beste wensen kregen zij wat te eten. Vaak was dat een oliekoek. Pas in de negentiende eeuw kreeg de oliekoek de status van dé lekkernij tijdens oud & nieuw. Die rol wordt vandaag de dag nog in volle glorie omarmd.

Van koek naar bol
De omslag van de oliekoeck naar de oliebol heeft vooral met de hoeveelheid olie te maken. In het achttiende-eeuwse kookboek De Volmaakte Hollandsche Keukenmeid werd voor het eerst een dubbele hoeveelheid olie geadviseerd, waardoor de koeken boller uit het vet kwamen. Later maakten bakkers het beslag luchtiger door de ingrediënten aan te passen. De komst van de frituurpan zorgde voor echte mooie ronde bollen. De Van Dale nam in 1868 voor het eerst het woord ‘oliebol’ op. En pas vanaf het begin van de twintigste eeuw hebben we het alleen nog over oliebollen en is de oliekoeck uit de taal verdwenen.